دستگاه‌های ایکس‌ری گلوگاه‌های بازرسی در مرزهای زمینی ایران
وحید عامری
آبان ۲۰, ۱۴۰۴
002
۰۶:۰۰ – ۲۰ آبان ۱۴۰۴
باشگاه خبرنگاران جوان؛ محبوبه کباری – در حالی که روزانه بیش از ۱۷ هزار کامیون از مرزهای زمینی ایران تردد می‌کنند، نبود تجهیزات بازرسی، به‌ویژه دستگاه‌های ایکس-ری، سبب شده تا بخش قابل‌توجهی از این ناوگان بدون بازرسی دقیق وارد کشور شود. این مسئله نه‌تنها روند تجارت را با چالش مواجه کرده، بلکه نگرانی‌هایی جدی درباره امنیت مرزها نیز به وجود آورده است.
مرزها شریان‌های حیاتی اقتصاد و امنیت ملی کشورها به‌شمار می‌آیند. هر کامیون یا محموله‌ای که از گذرگاه‌های رسمی عبور می‌کند، حامل بخشی از جریان تجارت است. در چنین شرایطی، عملکرد دقیق و سریع گمرکات و استفاده از فناوری‌های نوین مانند دستگاه‌های ایکس-ری (آشکارساز)، نقشی مستقیم در جلوگیری از قاچاق، ارتقای امنیت مرزها و افزایش سرعت مبادلات دارد.
با توجه به مرزهای زمینی متعدد ایران، بخش عمده‌ی تجارت با همسایگان از طریق پایانه‌های مرزی صورت می‌گیرد و این پایانه‌ها مهم‌ترین شریان انتقال کالا هستند. با این حال، مجهز نبودن بخش مهمی از این پایانه‌ها به شیوه‌های مدرن بازرسی، به‌ویژه دستگاه ایکس-ری، سبب شده تا پایانه‌های مرزی به‌جای تسهیل تجارت، به یکی از گلوگاه‌های اصلی کندی و نارضایتی در مسیر تجارت خارجی تبدیل شوند.
ایران به‌دلیل قرارگیری در شاهراه حیاتی غرب آسیا و داشتن بیش از پنج هزار کیلومتر مرز مشترک، یکی از مهم‌ترین مسیرهای ترانزیتی جهان است. در حال حاضر حدود ۲۰ گمرک مرزی فعال در کشور وجود دارد که روزانه به‌طور میانگین ۱۳ هزار تریلی و کامیون از آن‌ها عبور می‌کنند. با وجود این حجم بالا، طبق گفته‌ی ناظران عینی، زیرساخت‌های مناسب برای بازرسی کامیون‌ها وجود ندارد و بخش قابل‌توجهی از ناوگان ورودی و خروجی بدون عبور از دستگاه‌های ایکس-ری کامیونی وارد کشور می‌شوند.
این وضعیت تبعات زیر را به‌دنبال دارد: ناامنی‌های موجود در برخی کشورهای همسایه و نیز وجود دشمنان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای که در تلاش برای ایجاد ناامنی در ایران هستند، نگرانی‌هایی را در میان کارشناسان ایجاد کرده است. در واقع، عدم بازرسی دقیق سبب می‌شود که مزدوران دشمن بتوانند تجهیزات و سلاح برای اقدامات خرابکارانه خود را در پوشش کالاهای تجاری وارد کشور کنند؛ موضوعی که نمونه‌ی آن در تجاوز ۱۲ روزه رژیم صهیونیستی و نیز برخی آشوب‌های داخلی دیده شده است.
افزایش هزینه ها و زمان تجارت از طریق نبود دستگاه های ایکس ری
یکی دیگر از مشکلات ناشی از نبود دستگاه ایکس-ری در پایانه‌های مرزی، بالا رفتن هزینه‌ها و زمان تجارت به‌دلیل ایجاد صف‌های طولانی و روندهای غیر استاندارد بازرسی کالا است. این موضوع نه تنها بر تجارت کشور، بلکه بر موقعیت ترانزیتی ایران نیز خدشه وارد می‌کند؛ زیرا در ترانزیت، زمان عاملی حیاتی است و شرکت‌های ترانزیتی در تلاش‌اند کالاها را در سریع‌ترین زمان ممکن به مقصد برسانند.
واکنش نهادهای بالادستی و تعهدات قانونی
بروز این مشکلات سبب ورود نمایندگان مجلس و نیز رئیس جمهور به مسئله‌ی گمرکات شده است. در روزهای اخیر، علی خضریان، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی، از ثبت سؤال از وزیر امور اقتصادی و دارایی درباره عملکرد گمرک کشور خبر داد.
او با انتقاد از ضعف شدید زیرساخت‌های فنی گمرک گفت: «تعمیر نشدن دستگاه‌های آشکارساز، ورود کالا از مرزهای رسمی بدون بازرسی فنی و عدم اجرای قراردادهای مربوط به ساخت و نصب تجهیزات آشکارساز، از جمله مواردی است که نیاز به پاسخ‌گویی فوری دارد. این موضوع نه‌تنها مطالبه مجلس، بلکه مصوبه‌ی شورای عالی امنیت ملی است و کوتاهی در اجرای آن، تبعات امنیتی برای کشور در پی خواهد داشت.»
این در حالیست که پیش از این هم مدنی زاده وزیر اقتصاد، با اشاره به تصمیمات اتخاذشده در جلسه‌ی اخیر ستاد هماهنگی اقتصادی دولت، دستور رئیس جمهور مبنی بر نوسازی گمرکات را اولویت نخست وزارتخانه دانست و گفت: «با توجه به دستور رئیس جمهور، اقدامات گسترده‌ای در چند محور از جمله نوسازی تجهیزات ایکس-ری، هوشمندسازی فرآیندها و ایجاد گمرکات مشترک با کشورهای همسایه آغاز خواهد شد.
۱۰ دستگاه ایکس-ری هوشمند پرسرعت از محل منابع خارجی تا پایان برنامه هفتم
گفتنی است بر اساس مصوبات دولت، تشریفات گمرکی در ۱۵ گمرک اصلی کشور متمرکز خواهد شد و تا پایان برنامه هفتم ، ۱۰ دستگاه ایکس-ری هوشمند پرسرعت از محل منابع خارجی و ۱۰ دستگاه دیگر نیز از تولید داخل برای تجهیز گمرکات خریداری می‌شود.»
بر اساس بند (ب) ماده ۶ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، وزارت امور اقتصاد و دارایی و وزارت راه و شهرسازی موظف به تجهیز مبادی ورودی و خروجی به امکانات فنی مناسب جهت افزایش دقت در بازرسی و کاهش توقف‌ها شده‌اند. همچنین طبق ماده ۱۱ و بند (ط) ماده ۳ قانون امور گمرکی، گمرک ایران موظف به استفاده از فناوری‌ها و تجهیزات نوین بازرسی است.
وضعیت تولید داخلی و چالش‌های تجهیز
با وجود تعهدات قانونی، دولت‌ها در سال‌های گذشته اقداماتی برای تجهیز گمرکات با دستگاه‌های ایکس-ری و تمرکز بر تولید داخل انجام داده‌اند. با این حال، آمارها نشان می‌دهد پیشرفت در حوزه‌ی تولید داخلی ایکس-ری‌های کانتینری با سرعت آهسته‌ای پیش می‌رود و علاوه بر تیراژ پایین، با مشکلاتی نظیر کیفیت و فاصله‌گرفتن از دانش روز جهانی روبه‌رو است.
در چشم‌انداز روبه‌رشد تجارت بین‌المللی، فرآیندهای کنترل مبادی ورودی برای ترخیص کالا بسیار حائز اهمیت است. بازرسی‌های گمرکی با دستگاه‌های اسکنر، تحولی بنیادین در حمل‌ونقل ایجاد کرد؛ این دستگاه‌ها بدون مداخله فیزیکی، یک بررسی کم‌فشار، سریع و کامل از محموله ارائه می‌دهند. استفاده از اسکنرها با هدف اطمینان از رعایت مقررات واردات، تشخیص اقلام ممنوعه، تأیید صحت اظهارنامه بار و شناسایی تهدیدات امنیتی بالقوه، محتویات محموله‌ها را ارزیابی می‌کند. این اسکنرها با ارتقای دقت و شفافیت در رویه‌های گمرکی، از تأخیر در زنجیره‌های تأمین جلوگیری کرده و با ایجاد تعادل بین تسهیل تجارت و امنیت، کشور را از مزایای تجارت بین‌المللی بهره‌مند می‌سازند.
کاهش توقف کالا در مرزها از طریق دستگاه ها ایکس ری
این در حالیست که پیش از این فرود عسگری، رئیس کل سابق گمرک، در خصوص واردات دستگاه‌های اسکنر گفته بود: «یکی از مباحثی که به توسعه صادرات کمک می‌کند، ورود کالا با کمترین هزینه است. ما از تکنولوژی به‌روز استفاده می‌کنیم و با به‌کارگیری دستگاه‌های ایکس-ری، توقف کالاها به حداقل کاهش می‌یابد.»
وی با بیان اینکه گمرک جمهوری اسلامی برنامه‌ریزی می‌کند تا محصولات صادراتی با محصولات مشابه در خارج از کشور رقابت کنند، اظهار داشت: «۱۴۰ گمرک و ۲۵۰ نقطه‌ی گمرکی در کشور داریم و در برخی مناطق مانند کاشان که حجم کار بالاست، تفویض اختیار صورت گرفته است.»
قرارداد ۱۲ اسکنر منعقد شد
عسگری تصریح کرد: «سیاست بر این است که گمرکات در سرزمین‌هایی مستقر شوند که تسهیل در صادرات و واردات وجود داشته باشد. در حال حاضر ۳۲ اسکنر داریم؛ به‌نحوی که ۱۴ اسکنر مربوط به دولت، ۱۲ عدد مربوط به بخش خصوصی و پنج اسکنر نیز در دست تعمیر هستند.»
رئیس کل سابق گمرک با بیان اینکه دو اسکنر به‌زودی در مبادی مرزی به بهره‌برداری می‌رسد، تأکید کرد: «قرارداد ۱۲ اسکنر دیگر نیز بسته شده است؛ به‌نحوی که زمین هشت دستگاه تحویل داده شده و در مورد چهار دستگاه اسکنر دیگر با متولی اختلافاتی وجود دارد که در حال بررسی است.»
براساس این گزارش با وجود حجم گسترده مبادلات در مرزهای کشور، هنوز برخی گمرکات فاقد دستگاه آشکارساز هستند و در نقاطی که این تجهیزات وجود دارد، تعداد محدود آن‌ها پاسخ‌گوی حجم بالای تردد نیست. مطابق ماده ۴۵ قانون مقررات صادرات و واردات، «تمامی کالاهای وارداتی و صادراتی باید پیش از ترخیص، تحت بررسی‌های فنی شامل اسکن ایکس-ری و نمونه‌برداری احتمالی قرار گیرند.» بنابراین، با توجه به مشکلات فوق و تأکیدات قانونی، ضرورت دارد وزارت اقتصاد و گمرک جمهوری اسلامی ایران هرچه سریع‌تر به وظایف قانونی خود مبنی بر تجهیز گمرک‌های مرزی عمل نمایند.
