بلک‌فرایدی؛ به نام مردم به کام شرکت‌های بزرگ

باشگاه خبرنگاران جوان – در دنیای امروز، اغلب کسب‌وکار‌ها و برند‌های مختلف، بخش بزرگی از موفقیت خود را مدیون روان‌شناسی مصرف‌کننده و اقتصاد رفتاری هستند. یکی از نمود‌های بارز این پدیده، بلک‌فرایدی یا جمعه سیاه است؛ روزی که میلیون‌ها نفر در سراسر جهان با احساس فوریت، ترس از دست دادن فرصت (FOMO) و هیجان خرید به صورت فیزیکی و آنلاین به فروشگاه‌های مختلف هجوم می‌آورند.

اگرچه در ظاهر، بلک‌فرایدی نمادی از فرصت خرید ارزان است، اما درواقع، یک طراحی رفتاری دقیق برای افزایش فروش و وفادارسازی مشتریان به برند‌ها محسوب می‌شود. به همین دلیل، شرکت‌های بزرگ و کسب و کار‌ها از موقعیت بلک‌فرایدی به‌عنوان ابزاری برای دستیابی به چند هدف کلیدی استفاده می‌کنند که می‌توان به مواردی چون؛ افزایش ترافیک مصرف‌کننده، جمع‌آوری داده و اطلاعات مشتری، انبارگردانی و گردش سرمایه، بهبود نقدینگی کوتاه‌مدت، رقابت انحصاری و سهم بازار و… اشاره کرد. 

از سود برند‌ها تا رفتار مصرف‌کنندگان

شاید بسیاری از افراد بر این باور باشند که مناسبت‌هایی مثل بلک‌فرایدی به سود خریدار است. اما درواقع، باید گفت که یک بازی حساب شده برای سود برند‌ها محسوب می‌شود؛ به طوری‌که یک کارشناس اقتصادی به این موضوع اشاره می‌کند که گاهی اوقات، شرکت‌ها پیش از مناسبت‌هایی مثل بلک‌فرایدی، قیمت محصولات خود را بالا می‌برند و سپس با تخفیف‌های مثلاً ۵۰ درصد، همان کالا را با سود می‌فروشند که به این رفتار در اقتصاد رفتاری «توهم معامله سودمند» گفته می‌شود؛ یعنی مشتری باور می‌کند که برنده است، در حالی که از ابتدا، بازی با ذهن او طراحی شده است.

در علم «اقتصاد رفتاری»، رفتارهای مصرف‌کننده بر پایه‌ی احساسات، هیجانات و تصمیم‌های غیردقیق عقلی بررسی می‌شود و اگرچه به زعم مشتری، این تخفیف‌ها به سود اوست اما درواقع، یک بازی حساب شده برای شرکت‌های بزرگ و برندهاست. 

برخی از کارشناس‌های حوزه اقتصادی و بازاریابی در رابطه با این موضوع که آیا بلک‌فرایدی می‌تواند در جامعه ایران نیز، به نفع مشتری باشد؟ بر این باور هستند که بلک‌فرایدی یک پدیده جهانی و در اصل، با ساختار بازار‌های رقابتی غربی شکل گرفته است؛ جایی که برند‌ها برای جذب مشتری واقعی مجبور هستند تخفیف‌های واقعی و سود حداقلی ارائه دهند. اما در ایران، شرایط اقتصادی، ساختار بازار، واردات محدود و شیوه‌های قیمت‌گذاری متفاوت است و ماهیت بلک‌فرایدی در ایران تا حدی تغییر کرده است؛ بنابراین به صورت کلی، بلک‌فرایدی در ایران  بیشتر به نفع برندهاست تا خریداران، مگر این که خریدار آگاهانه، با مقایسه قیمت‌ها و بررسی واقعی تخفیف‌ها برای خرید کالا یا محصولات موردنظر خود اقدام کند.

رضا غلامی، کارشناس حوزه اقتصادی درمورد تخفیف‌های بلک‌فرایدی از نظر اقتصادی و بازاریابی گفت: بلک‌فرایدی مناسبتی برای تخفیف‌های مختلف به منظور فروش کالاهست که یک استراتژی بازاریابی محدود توسط شرکت‌های بزرگ است و آن‌ها تلاش می‌کنند به جذب مشتری بپردازند؛ به طوری‌که این نوع شرکت‌ها و برند‌ها برای یک بار هم شده افراد را ترغیب می‌کنند تا به مجموعه آن‌ها بپیوندند تا با ثبت اطلاعات مشتریان بتوانند با این افراد مکاتبه و ارتباط داشته باشند و به جای هزینه‌های گزاف برای تبلیغات محصولات خود، تلاش می‌کنند که از طریق تخفیف‌های مختلف جذب مشتری داشته باشند. 

غلامی بیان کرد: شرکت‌ها سعی می‌کنند در ایام مختلف به انبارگردانی و تخلیه کالا‌های خود بپردازند و اجناس و کالا‌های جدیدی را وارد کنند و از آن‌جایی که هزینه انبارداری، اجاره فضا برای نگهداری محصولات و خرید کالا‌ها بالاست؛ بنابراین آن‌ها تلاش می‌کنند تا از طریق مناسبت‌های این‌چنینی انبار گردانی کنند و فضا را برای ورود کالا‌های جدیدتر باز کنند. 

این کارشناس حوزه اقتصادی یادآور شد: این روزها، یک جنگ رقابتی در بازار‌های دنیا وجود دارد و اگرچه کالا‌ها شبیه به یکدیگر هستند ولی در برخی از ویژگی‌ها با یکدیگر تفاوت دارند و این باعث می‌شود که شرکت‌ها بدنبال انحصاری کردن کالا‌های خود باشند. به طور مثال؛ شرکت‌های تولید پوشاک به ارائه این محصول می‌پردازند، اما جنس، نوع و برند این پوشاک با هم تفاوت دارند و این رقابت انحصاری است و همین موضوع باعث ایجاد یک جنگ و رقابت قیمتی می‌شود. در نتیجه، این شرکت‌ها با تخفیف‌های قیمتی روی محصولات خود به رقابت می‌پردازند تا سهم بیشتری از بازار‌ها را داشته باشند و این موضوع شامل مناسبت‌های دیگر نیز، می‌شود. 

غلامی افزود: نباید فراموش کرد که خیلی از شرکت‌ها پیش از این مناسبت‌ها به افزایش قیمت کالا‌ها می‌پردازند و سپس، در چنین مناسبت‌هایی تخفیف‌های مختلفی را اِعمال می‌کنند و با وجود این، هنوز از فروش آن محصولات سود می‌برند.