کاهش ۲۶ میلیارد مترمکعبی آب کشاورزی

باشگاه خبرنگاران جوان – مجید آنجفی درباره اینکه گفته می‌شود ۹۰ درصد منابع آبی کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و این بخش هدررفت بالایی دارد، اظهار داشت: امسال قرار بود ۷۷ میلیارد متر مکعب آب به بخش کشاورزی اختصاص یابد، اما فقط ۵۱ میلیارد متر مکعب اعلام شده یعنی حدود ۲۶ میلیارد متر مکعب کاهش یافته است که با همین مقدار آب کشاورزان ۱۲۰ تا ۱۳۰ میلیون تن محصول تولید کرده‌اند.

معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی افزود: اگر سهم بخش کشاورزی ۵۰ میلیارد مترمکعب است، دیگر نباید اتهام هدررفت آب متوجه این بخش باشد؛ سهم واقعی بخش کشاورزی از مصرف آب کشور بیشتر از ۵۰ درصد نیست.

وی مبنای محاسباتی سهم ۹۰ درصدی کشاورزی از منابع آبی را داده‌های چاه‌های پیزومتری یا منابع آماری غیرمعتبر دانست و افزود: این اعداد به‌طور رسمی تعیین تکلیف نشده و قابل اتکا نیست.

معاون وزیر جهادکشاورزی اظهارداشت: وقتی متولی آب کشور پاسخ روشنی برای تعیین تکلیف ۵۰۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز ندارد، یا اضافه برداشت از چاه‌های مجاز را کنترل نکرده، نمی‌توان به این آمار اعتماد کرد، طبق قانون، باید کنتور حجمی نصب می‌شد که هنوز اجرایی نشده است.

آنجفی راهکار برای حل بحران کمبود منابع آبی تصریح کرد: بخش کشاورزی همیشه متهم بوده، در حالی که کشاورز بیش از هر کسی قدر آب را می‌داند. به همین دلیل خودجوش به سمت بهره‌وری بیشتر رفته است به طور مثال در گذشته لوبیا با آبیاری غرقابی بیش از ۱۶ هزار متر مکعب در هکتار آب مصرف می‌کرد، اما اکنون با آبیاری قطره‌ای زیرسطحی این عدد به کمتر از ۳۵۰۰ متر مکعب رسیده و عملکرد هم بهتر شده است.

مصرف پساب غیراستاندارد و رها شده در تهران ممنوع است

معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی درباره استفاده بخش کشاورزی از پساب تصفیه شده گفت: در حال حاضر مراکزی داریم که پساب استاندارد تولید می‌کنند و در صورت تایید آزمایشگاهی مصرف آن در بخش کشاورزی مشکلی ندارد، زیرا فلزات سنگین جدا می‌شود. اما در تهران پساب غیراستانداری داریم که رها شده است. این پساب نباید وارد چرخه کشاورزی به ویژه محصولات خوراکی شود و تنها می‌تواند در تولید چوب یا مصارف صنعتی بکارگرفته شود.

وی اظهارداشت: طبق تکلیف قانونی کشت بخش کشاورزی با فاضلاب ممنوع است و این موضوع در الگوی کشت ما جایی ندارد بنابراین هیچ خدمتی به این نوع کشت‌ها نمی‌دهیم، سایر دستگاه‌ها مثل وزارت بهداشت، سازمان محیط زیست، وزارت نیرو و قوه قضاییه مسئول برخورد قانونی با این مسئله هستند و حتی مردم می‌توانند موارد را گزارش دهند تا پیگیری شود.

آنجفی درباره اینکه اگر مردم شاهد تولید سبزی و صیفی با آب فاضلاب یا تخلفات مشابه شدند چه کنند افزود: استانداری ها، فرمانداری‌ها و بخشداری‌ها متولی اصلی این بخش هستند. موضوع در شورای تامین استان‌ها و شهرستان‌ها مطرح می‌شود و همه دستگاه‌های مسئول از جمله نیروی انتظامی می‌توانند ورود و برخورد کنند. تصمیم‌گیری‌ها در نشست‌های شورای اداری شهرستان‌ها و استان‌ها، به‌ویژه شورای تأمین، انجام می‌شود.

سیاست‌های غلط سال‌های گذشته منجر به کاهش منابع آب شد

معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی درباره وضعیت آبی بخش کشاورزی و تلاش در خودکفایی محصول گندم با وجود محدودیت منابع آبی افزود: کشاورزی ایران گندم محور است و با توجه به وضعیت اقلیمی بخش عمده‌ای از اراضی زیر کشت گندم قرار دارد. اگر ابزار‌های لازم از جمله سرمایه‌گذاری، اصلاح نظام بهره‌برداری فراهم شود خودکفایی در گندم دور از دسترس نیست، زیرا با توجه به ظرفیت‌های موجود می‌توانیم افزایش تولید در دیم‌زار‌ها بدون استفاده از منابع آبی زیرزمینی و سطحی با اتکا به نزولات جوی داشته باشیم حتی می‌توانیم در این شرایط تولید حبوبات، محصولات علوفه‌ای و دانه‌های روغنی را افزایش بدهیم.

آنجفی درباره آب حجمی اظهارداشت: مدیریت منابع آب در کشور رها شده و سیاست‌های غلط باعث شده تولید به اراضی آبی وابسته باشد، بدون این که آب به صورت حجمی در اختیار کشاورزان قرار بگیرد.

وی تصریح کرد: با وجود تلاش‌ها برای بکارگیری از سیستم‌های نوین آبیاری، تغییر الگوی کشت، استفاده از بذور مقاوم و روش‌های بهره وری هیچ حد و اندازه و کنترلی برای مصرف آب در بخش کشاورزی وجود ندارد و مصرف آب بی‌رویه صورت می‌گیرد به طور مثال در تخصیص حجمی آب کشاورز یک موتور آبی با دبی ۱۵ لیتر بر ثانیه دارد که ۶ ماه فرصت دارد این حجم را مصرف کند و بعد قطع می‌شود و دیگر نمی‌تواند بیشتر استفاده کند.

به گفته آنجفی، در واقعیت وزارت نیرو آب را بدون محدودیت حجمی ارایه می‌دهد و اگر آب بیشتر مصرف شود فقط پول بیشتری دریافت می‌کند، بنابراین هیچ الزام و محدودیتی برای مصرف در بخش کشاورزی وجود ندارد حتی چاه‌های غیرمجاز هم کنترل نمی‌شوند، به طوری که قانون‌گذار اعلام کرده که چاه‌هایی که قبل از سال ۸۵ حفر شده‌اند، مجوز بگیرند که این خود تشویق به تخلف بوده است.

وی اضافه کرد: طبق قانون مصوب مجلس، این مجوز‌ها داده شده و وزارت نیرو بابت آنها درآمد داشته است. اما هنوز بسیاری از پرونده‌ها تعیین تکلیف نشده‌اند و بهره‌برداری غیرمجاز ادامه دارد. در تمام این سال‌ها، بدون تعیین تکلیف از چاه‌های غیرمجاز آب برداشت شده است.

اجرای سیستم‌های نوین آبیاری امسال ۱۷۵ هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد

معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی درباره آبیاری مکانیزه در بخش کشاورزی افزود: به طور قطع بالای ۹۰ درصد حبوبات کشور با روش‌های نوین آبیاری کشت می‌شوند، حتی غلات نیز به همین سمت رفته‌اند. کشاورز چاره‌ای ندارد جز اینکه با وضعیت بحرانی آب تولید را بهینه کند. در سبزی و صیفی نیز نمودار‌های ۱۳ ساله داریم که نشان می‌دهد تولید افزایش یافته، اما سطح زیر کشت کاهش پیدا کرده است به طور مثال در تولید گوجه‌فرنگی با آبیاری قطره‌ای و نوار‌های تیپ و کاهش مصرف یک چهارم آب نسبت به گذشته در مزارع ۲۰۰ تن در هکتار تولید داریم.

وی درخصوص سرعت عمل بکارگیری سیستم‌های نوین آبیاری و مدیریت آب کشاورزی افزود: سرعت اجرای روش‌های نوین آبیاری پایین است، ما چاره‌ای نداریم جز اینکه از هر قطره آبی که در اختیار داریم به درستی استفاده کنیم. اما هزینه اجرای سیستم‌های نوین آبیاری بسیار بالاست برای مثال امسال برای پروژه‌های آب و خاک از جمله سیستم‌های نوین آبیاری، ایزولاسیون کانال‌ها و لوله‌گذاری، رقمی حدود ۱۷۵ هزار میلیارد تومان نیاز بود، اما کمتر از ۵ هزار میلیارد تومان تخصیص یافته است.

به گفته وی، بخش عمده بودجه دولت صرف هزینه‌های جاری می‌شود و بودجه‌ای برای این پروژه‌های حیاتی در نظر گرفته نشده است. در حالی که برای مسئله آب زمان زیادی برای صبر کردن نداریم. طبیعت به ما فرصت نمی‌دهد و نشانه‌های بحران در حوزه‌های محیط‌زیستی، اجتماعی و حتی سیاسی نمایان شده است.

آنجفی درباره اینکه آیا با توجه به شرایط خاص کشور، تحریم‌ها، کم‌آبی و نیاز به امنیت غذایی موضوع را به درستی درک نکرده‌ایم اظهارداشت: جایگاهی که امروز در آن ایستاده‌ایم نتیجه یک دست‌فرمان خطا است. سیاست‌های اشتباه ما را به این نقطه رسانده است. در شرایط سخت باید منابع و امکانات متناسب با آن شرایط تامین شود، اما در بخش کشاورزی هیچ‌گاه سرمایه‌گذاری لازم انجام نشده است. نظام بانکی موظف بوده ۲۵ تا ۳۰ درصد منابع خود را به بخش کشاورزی اختصاص دهد، اما این عدد هیچ‌گاه از ۷ درصد فراتر نرفته است. وقتی سرمایه‌گذاری انجام نمی‌شود، یعنی آن بخش اولویت ندارد. فشار بر منابع وارد می‌شود بدون اینکه ارزش افزوده‌ای ایجاد شود.

وی اضافه کرد: امروز بسیاری از مسئولان سابق بخش کشاورزی، منتقد وضع موجود هستند که خود نشانه‌ای از اعتراف به ناکارآمدی گذشته است. ما باید صادقانه با مردم صحبت کنیم، بحران‌ها را شفاف بیان کنیم و اعتمادسازی کنیم. اگر مردم بدانند راهی جز این مسیر نداریم، قطعاً همراهی خواهند کرد.

مدیریت آب به مردم واگذار شود

معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی درخصوص اینکه مردم چگونه می‌توانند در مدیریت آب کشاورزی همکاری کنند گفت: در گذشته مدیریت آب در اختیار مردم بود، اما با تصویب قانون توزیع عادلانه آب، این اختیار از مردم گرفته شد و به نهادی واگذار شد که خود از مصرف آب منتفع می‌شود. نتیجه این شد که اکنون بیش از یک میلیون حلقه چاه در کشور داریم، در حالی که چند دهه قبل این عدد زیر ۷۰ هزار حلقه بود. وجود منافع باعث شد از منابع زیرزمینی به‌صورت نادرست و برخلاف عرف جهانی استفاده شود. اگر اختیار مدیریت آب به مردم بازگردد به طور قطع خودکنترلی بیشتری خواهند داشت.

وی درباره راهکار‌های جلوگیری از فعالیت چاه‌های غیرمجاز افزود: در برخی دشت‌های کشور مانند دشت نیشابور، طرح‌هایی را به صورت پایلوت اجرا کرده‌ایم، در این طرح‌ها مدیریت آب به مردم واگذار شده است. میزان مشخصی از آب در سفره زیرزمینی ذخیره شده و مردم مسئول مدیریت آن هستند که نتیجه بسیار موفقیت آمیز بوده است. مردم، چون قدر آب را می‌دانند خودشان کنترل می‌کنند و هیچ مشکلی در تامین آب نداشته‌ایم. باید بپذیریم که مسیر گذشته اشتباه بوده و به این روش‌های موفق بازگردیم. زمان زیادی نداریم و حتی حالا هم بسیار دیر شده است.

آنجفی درباره میراب و مدیریت آب در نیشابور اظهارداشت: نیشابور دارای میراب است در این مدل انجمن آب تشکیل شده که نمایندگانی از خود مردم هستند. این انجمن جلساتی برگزار می‌کند و تصمیم می‌گیرد مثلاً چند حلقه چاه را تجمیع کنند، برای آنها حقابه تعریف کند و خودشان مسئول مراقبت و نظارت باشند. کشاورزی را می‌شناسم که با وجود نیاز شدید به دلیل اعتقادی که به حفظ منابع دارد به‌جای ۲۴ ساعت فقط ۱۲ ساعت از آب بهره برداری می‌کند که او این کار را یک وظیفه اخلاقی و شرعی می‌داند و معتقد است سفره آب منطقه اش بیش از این ظرفیت ندارد. در مقابل همان کشاورز می‌بیند که اطرافش هشت چاه غیرمجاز وجود دارد که بدون تعرفه و نظارت ۲۴ ساعته آب برداشت می‌کنند. این تبعیض آشکار است و باعث بی‌اعتمادی می‌شود.

معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی درباره اقدامات سازمان نظام مهندسی در توسعه سیستم‌های نوین آبیاری گفت: در گذشته، طرح‌هایی با مدیریت دولتی و چند پیمانکار اجرا شد که شکست خوردند. ما در سازمان نظام مهندسی فرایندی تعریف کردیم که فارغ‌التحصیلان فنی شرکت‌هایی تخصصی تأسیس کنند، رتبه‌بندی شوند و در صورت تأیید پروژه دریافت کنند. کنترل کیفیت را به خود این شرکت‌ها سپردیم. چهار شرکت به ۶۰ شرکت تبدیل شد. این شرکت‌ها نظام ارجاع شفاف تعریف کردند و خودشان نظارت کردند.

وی اضافه کرد: همچنین یک کمیته فنی از خود شرکت‌ها تشکیل شد که بر کیفیت اجرای سامانه‌ها نظارت داشته باشد که نتیجه آن حتی یک مورد تخلف گزارش نشد. چون همه ناظر بودند. این نظام خودکنترلی موفق بود و در استان مرکزی، که خودم مدتی رئیس سازمان جهاد کشاورزی آن بودم، بدون هزینه دولتی اجرا شد. کشاورز خودش هزینه کارشناسی را پرداخت می‌کرد تا بهترین خدمات را دریافت کند.

باید به سرعت نظام کشت را اصلاح کنیم

آنجفی در بحث خودکفایی در گندم گفت: توسعه دیم‌زار‌ها یک ضرورت است. برای موفقیت نیاز به آموزش، تغییر تکنولوژی و مکانیزاسیون داریم. بسیاری از ماشین‌آلاتی که وارد بخش شده‌اند، ادوات هستند نه ماشین‌آلات تخصصی. در معاونت زراعت، برنامه محوری ما کشاورزی حفاظتی است یعنی کشت مستقیم بدون شخم زدن زمین. این روش باعث حفظ رطوبت خاک، کاهش تبخیر و افزایش مواد آلی خاک می‌شود. در حال حاضر، ما همه چیز را از خاک برداشت می‌کنیم محصول، کاه و کلش و چیزی جز رس باقی نمی‌گذاریم. این باعث فرسایش بادی و بحران ریزگرد‌ها می‌شود. باید به سرعت نظام کشت را اصلاح کنیم.

معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی افزود: در دیمزار‌ها تناوب کشت باید رعایت شود. تک محصولی باعث کاهش تولید افزایش آفات و تخریب خاک می‌شود. در گذشته، در دیم‌زار‌ها هر سال تناوب گندم، نخود، گاودانه، هندوانه بهاره، همه بدون آبیاری رعایت می‌شد. اکنون در استان‌ها طرح «پایداری تولید در دیم‌زارها» اجرا می‌شود به طور مثال در کردستان با وجود خشکسالی شدید، نزدیک به یک میلیون تن گندم تولید شده، چون تناوب کشت رعایت شده است.

باید رنسانسی در کشاورزی رقم بزنیم

به گفته وی، در همین طرح نیم میلیون تن علوفه و مقدار قابل توجهی حبوبات برداشت شده است. اکثر این مزارع با کشت مستقیم انجام شده‌اند. یافته علمی جدید ما این است که هنگام کاشت، ۸۰ درصد کود اوره و ۱۰۰ درصد کود فسفات باید زیر بذر و هم‌زمان با کاشت قرار گیرد. این کار باعث توسعه ریشه، مقاومت به خشکی و افزایش قدرت جذب گیاه می‌شود. ما باید رنسانسی در کشاورزی رقم بزنیم. دانش آن وجود دارد، منابع باید تأمین شود. در برخی استان‌ها با بارندگی ۱۳۰ میلی‌متر، بیش از دو تن گندم در هکتار برداشت کرده‌ایم. این یعنی می‌توان بدون آسیب به منابع، تولید پایدار داشت.

آنجفی درباره عملکرد گندم در خشکسالی اظهار داشت: در سال ۱۴۰۰ با وجود خشکسالی حدود ۴.۵ میلیون تن گندم به مراکز خرید تحویل داده شد. امسال با خشکسالی شدیدتر، حدود ۸ میلیون تن گندم تحویل شده یعنی نزدیک به ۲ برابر که این نشان می‌دهد که روش‌های علمی و کشاورزی حفاظتی اگر به‌درستی اجرا شوند و منابع لازم فراهم شود، به طور کامل قابل اعتماد و مؤثر هستند.

معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی گفت: کشاورز باید بتواند با دریافت تسهیلات ابزار‌هایی مانند خاک‌ورز حفاظتی و بذرکار کاشت مستقیم تهیه کند، این ادوات گران نیستند و هزینه شان تقریباً برابر با ابزار‌های سنتی مانند گاوآهن است. با استفاده از این ماشین‌آلات، مصرف سوخت، استهلاک و تعداد دفعات ورود به زمین به‌شدت کاهش می‌یابد. به‌جای چهار بار عملیات شخم و دیسک، یک‌بار با بذرکار حفاظتی می‌توان کشت را انجام داد.

منبع: وزارت جهاد کشاورزی